'Chaos' rond uitwerken pensioenakkoord

Door LEON BRANDSEMA EN MARTIN VISSER

Een oplossing voor de pensioenproblemen is vijf maanden na het sluiten van een polderakkoord nog geen stap dichterbij gekomen. Achter de schermen is veel tijd verspild aan gehakketak over procedures en commissies, terwijl bij tal van sectoren een forse stijging van de pensioenpremie dreigt, blijkt uit een reconstructie van De Telegraaf. Een ingewijde spreekt van een ’chaotische bende’.

Midden in de kamer staat een enorme olifant. Het dier is roze en iedereen doet alsof het er niet is. Pensioendeskundigen van het ministerie van Sociale Zaken, van werkgeversorganisatie VNO-NCW, van de vakbonden en van toezichthouders DNB en AFM praten al maanden over de uitwerking van een nieuw pensioenstelsel. Ondertussen realiseren alle betrokkenen zich dat dat nieuwe pensioen waarschijnlijk niet gaat vliegen.

„De grote vraag is of de doelen in het pensioenakkoord wel verenigbaar zijn”, zegt een ingewijde. „Die spanning was er van meet af aan, maar die is door de gedaalde rente alleen maar groter geworden.” Vijf maanden geleden presenteerden politiek en polder een pensioenakkoord met concrete afspraken over de AOW. Over een nieuw pensioencontract zijn alleen contouren afgesproken, maar wel met concrete doelen en piketpalen.

"Hoe krijgt minister Koolmees al deze doelen bij elkaar?"

Zo moet het nieuwe pensioen uitkomen op 80% van het gemiddelde loon, moeten pensioenpremies weer kostendekkend worden, maar mogen die premies slechts beperkt omhoog en dienen pensioenfondsen met strenge rekenregels te werken. „Hoe krijgt de minister dit bij elkaar?” vraagt een onderhandelaar zich af. „Het is wachten op het wonder van Koolmees. Hij denkt blijkbaar wel dat alle doelen verenigbaar zijn.”

Minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken houdt goede moed: „Het vertrekpunt is de tekst van de uitwerking van het pensioenakkoord”, zegt hij vrijdagmiddag na de ministerraad. „En daar houden we ons aan.”

Alleen bestuurders van de vijf grootste pensioenfondsen – formeel geen onderhandelingspartij – hebben wél hardop gezegd dat die roze olifant in de kamer staat. Op 15 oktober presenteerde deze ’G5’ in twee sessies, eentje voor minister Wouter Koolmees en eentje voor sociale partners, hun analyse. „De doelen en de piketpalen zijn niet bij elkaar te brengen”, zo vat een bron de conclusie samen.

Chaotische bende

Desondanks gaan de onderhandelaars onverdroten door. Maar waarmee precies? Zijn ze in vijf maanden tijd al een beetje opgeschoten? Niet echt. Afgelopen week kwam de stuurgroep, waarin de hoofdonderhandelaars van de polder en het ministerie zitten, voor de derde keer bij elkaar. In dat beraad is vooral ongenoegen geuit over procedures.

Onder die stuurgroep hangen zogeheten werkverbanden. De tellingen over het aantal van deze technische commissies loopt uiteen. Volgens de een zijn het er 6 à 7, volgens de andere 10. „Er is nog altijd discussie over het aantal werkverbanden”, zegt een ingewijde. „Het was in het begin een chaotische bende met die werkverbanden”, stelt een ander. „Iedereen had moeite om er voldoende mensen voor te vinden”, meldt een bron.

Normaliter zetten ambtenaren een polderakkoord om in wetgeving. Nu is ervoor gekozen ook die uitwerking gezamenlijk te doen. Iedereen praat overal over mee. Een helse klus, zo blijkt. „We gingen voortvarend van start, maar op sommige plekken is dat nog niet even effectief”, zegt een onderhandelaar met gevoel voor understatement. Er is een werkverband dat over een collectief pensioencontract gaat, eentje over een individueel contract, een werkverband over de fiscale kant van de pensioen, eentje over de juridische, eentje over de overgang van het stelsel, enzovoort.

Ambtenaren van Sociale Zaken voeren de regie over al die overlegclubs. De stuurgroep werd vaak last minute – soms pas een half uur voor de vergadering – bestookt met stukken. De mensen van Koolmees – zelf geen lid van de stuurgroep, maar wel onderdeel van de ’escalatieladder’ van de stuurgroep – wilden zoveel haast maken, dat de hakken bij anderen in het zand gingen. „Alle voorstellen komen van Sociale Zaken, maar eigenlijk moeten die van onderop komen, uit die werkverbanden.” „Je kunt wel heel snel uit de startblokken schieten, maar als je na verloop van tijd ontdekt dat je aan een elastiek zit, schiet je weer terug.”

In plaats van de roze olifant te benoemen hakketakken onderhandelaars over werkafspraken, bemanning van commissie, processen en opdrachtformuleringen. Dit beeld wordt van vele kanten bevestigd. Alleen het ministerie herkent zich er niet in. Volgens een woordvoerder wordt inmiddels gewerkt aan de inhoud.

Spanning neemt toe

Ondertussen nemen de spanningen ook op andere plekken toe. Er dreigen kortingen bij veel pensioenfondsen. Maar daar blijft het niet bij. Op veel cao-tafels, zoals in de bouw en de metaal, liggen dramatische cijfers van hun pensioenfondsen die nopen tot een beslissing: óf hogere premies óf een lagere pensioenopbouw. Het fonds kampt met een groot premieprobleem. De premiedekkingsgraad, de mate waarin de premies voldoende zijn voor de pensioenaanspraak, zakte onlangs tijdelijk onder de 50%. „Dit speelt bij heel veel cao-tafels”, stelt een insider.

VNO-NCW-voorman Hans de Boer en FNV-voorzitter Han Busker hebben Koolmees voorgesteld de boel voor minstens twee jaar te bevriezen. De FNV maakte dat onlangs al bekend. Een woordvoerder van VNO bevestigt dat dit een gezamenlijke inzet is. Geen kortingen, geen premieverhogingen en geen verlaging van de opbouw zolang er onderhandeld wordt, dat is het voorstel. Koolmees hapt (nog) niet.

De minister heeft het overleg over de dreigende kortingen losgekoppeld van de uitwerking van het nieuwe pensioenstelsel, al betreft het grofweg dezelfde participanten. Dinsdagavond praat Koolmees Kamerleden bij, woensdag heeft hij weer kortingsoverleg met de polder en de pensioenfondsen. „De minister wil eerst comfort op het nieuwe stelsel”, aldus een betrokkene. Met al het gebakkelei over processen en werkafspraken schiet dat natuurlijk niet op.

De grote pensioenfondsen hebben liever dat Koolmees de regels versoepelt. Dat voorstel is door de minister en de polder voor kennisgeving aangenomen. „Koolmees is bang dat de bonden geen nieuw pensioen meer willen als hij nu al de rekenregels versoepelt”, meent een betrokkene. Toch moet iemand aan een knop draaien. Want aanvankelijk wilden vakbonden en Kamerleden alleen nog ’onnodige’ kortingen voorkomen. Inmiddels wordt geen enkele pensioenkorting meer geaccepteerd.

Intussen lijnen vakbonden alvast actievoerders op. Zij kijken uit naar de brief die Koolmees op 20 november naar de Tweede Kamer zal sturen. Dan verwachten ze uitsluitsel. „Formeel is het overleg over kortingen en over de toekomst van ons stelsel losgekoppeld, maar de emotie erachter is dat niet”, stelt een bron. „Als het mis gaat op de kortingen heeft dat onmiddellijk grote gevolgen voor die andere onderhandelingstafel.”

Pokerspel

Tot nu toe beweegt niemand. Maar eens zal die roze olifant iemand wel opvallen, zeker als de doorrekeningen komen over het nieuwe stelsel. Dan moeten óf de premie omhoog óf de pensioenopbouw omlaag óf de regels soepeler. Exact dezelfde problemen waar politiek en polder voor het akkoord tegenaan liepen. „Dit is een pokerspel”, zegt een ingewijde. „Wie knippert het eerst met zijn ogen?”